Ξημερώματα της 17ης Μαΐου 1821 η Επανάσταση ξεκινά στον Πολύγυρο και σύντομα εξαπλώνεται σε ολόκληρη τη Χαλκιδική. Η δύναμη των Ελλήνων ανέρχεται σε 4.000 άνδρες. Αρχηγός και Υπερασπιστής της Μακεδονίας ορίζεται ο Εμμανουήλ Παπάς.
Ο επαναστατικός στρατός προελαύνει προς τη Θεσσαλονίκη, ωστόσο ανακόπτεται από τον Μπαϊράμ πασά που εκστρατεύει με 30.000 πεζούς και 5.000 ιππείς. Στις 10 Ιουνίου, στα Βασιλικά διεξάγεται σκληρή και άνιση μάχη και πέφτει ηρωικά ο καπετάν Χάψας με 63 πολεμιστές του.
Η κεντρική Χαλκιδική παραδίδεται στο εκδικητικό μένος των Οθωμανών, αλλά η Επανάσταση συνεχίζεται στη χερσόνησο του Άθω και της Κασσάνδρας.
Οι Έλληνες αγωνίστηκαν γενναία στην Ποτίδαια μέχρι το τέλος του Οκτωβρίου, οπότε ο Μεχμέτ Εμίν, πασάς της Θεσσαλονίκης, έκαμψε την αντίστασή τους και παρέδωσε την Κασσάνδρα σε «χαλασμό» (ολοκαύτωμα). Η οριστική λήξη της Επανάστασης ήρθε λίγο αργότερα με την παράδοση των Αγιορειτών μοναχών, στους οποίους επιβλήθηκαν βαρύτατοι όροι.
