Η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα σημεία καμπής της ελληνικής Ιστορίας. Η μη αναστρέψιμη αλλαγή στην ανθρωπογεωγραφία της Εγγύς Ανατολής υπήρξε το πρώτο προφανές αποτέλεσμα.
Για την επέτειο των 100 χρονών από την Μικρασιατική Καταστροφή, η Λέσχη Ιστορίας και Πολιτισμού ΑΕΚ δημιούργησε μία γραφιστική σύνθεση υιοθετώντας το επίσημο λογότυπο για το έτος 2022 της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος – με τη φλόγα της μνήμης και το καράβι της προσφυγιάς- και προσθέτοντας δίπλα του τα ισχυρά σύμβολα του μικρασιατικού πολιτισμού, τον ιωνικό κίονα και την ποντιακή λύρα.
Σε συνδυασμό και με το βυζαντινό δικέφαλο αετό, η παράσταση απεικονίζει την ιστορία και τον πολιτισμό του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας καθώς και τον τραγικό, βίαιο τρόπο με τον οποίο έληξαν μετά τρεις χιλιετίες ζωής…
Υπογράφεται η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης. Ανάμεσα στα άλλα, η Συνθήκη προσδιορίζει ως χερσαίο σύνορο ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία τον ποταμό Έβρο, με εξαίρεση το τρίγωνο του Κάραγατς δυτικά του ποταμού, το οποίο παραχωρείται στην Τουρκία. Επίσης, επιβεβαιώνεται η ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Βορείου Αιγαίου, με εξαίρεση την Ίμβρο, την Τένεδο και τις Λαγούσες νήσους (Μαυρυές). Τέλος, αναγνωρίζεται η ιταλική κυριαρχία στα Δωδεκάνησα και η βρετανική στην Κύπρο.
Υπογράφεται στη Λωζάννη ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία η Σύμβαση περί ανταλλαγής των εκατέρωθεν πληθυσμών. Στην ανταλλαγή, η οποία είχε υποχρεωτικό χαρακτήρα, υπήχθησαν αφενός οι Τούρκοι υπήκοοι ελληνορθόδοξου θρησκεύματος που κατοικούσαν στην Τουρκία, αφετέρου οι Έλληνες υπήκοοι μουσουλμανικού θρησκεύματος που κατοικούσαν στην Ελλάδα. Από τον γενικό κανόνα της ανταλλαγής εξαιρέθηκαν οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης.
Ξεκινούν στη Λωζάννη οι εργασίες της ομώνυμης Συνδιάσκεψης Ειρήνης με κύριο αντικείμενο τη σύναψη Συνθήκης Ειρήνης που θα αντικαθιστούσε τη μηδέποτε εφαρμοσθείσα Συνθήκη των Σεβρών. Επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Συνδιάσκεψη τέθηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, κατόπιν πρόσκλησης που του απηύθυνε η ελληνική κυβέρνηση.
Ξεκινά ενώπιον έκτακτου στρατοδικείου η δίκη οκτώ κατηγορουμένων ως υπαίτιων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Επρόκειτο για τρεις πρώην πρωθυπουργούς, τους Δημήτριο Γούναρη, Νικόλαο Στράτο και Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, τέσσερις πρώην υπουργούς, τους Γεώργιο Μπαλτατζή, Νικόλαο Θεοτόκη, Μιχαήλ Γουδά και Ξενοφώντα Στρατηγό, και τον τελευταίο διοικητή της στρατιάς της Μικράς Ασίας αντιστράτηγο Γεώργιο Χατζανέστη. Η διαδικασία διήρκεσε δύο εβδομάδες και κατέληξε σε απόφαση για την καταδίκη σε θάνατο των Γούναρη, Στράτου, Πρωτοπαπαδάκη, Μπαλτατζή, Θεοτόκη και Χατζανέστη, και σε ισόβια δεσμά των Γουδά και Στρατηγού. Οι έξι εκτελέστηκαν στο Γουδί το πρωί της 15ης Νοεμβρίου 1922. Από τον αριθμό των εκτελεσθέντων, η δίκη έμεινε γνωστή ως «δίκη των έξι».
Οι αντιπρόσωποι αφενός της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας, αφετέρου της Τουρκίας υπογράφουν την Ανακωχή των Μουδανιών. Βάσει αυτής, προβλέπεται η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τα ελληνικά στρατεύματα και η συνακόλουθη εγκατάσταση εκεί των τουρκικών αρχών. Προδιαγράφεται, επομένως, η επιστροφή της Ανατολικής Θράκης στην τουρκική κυριαρχία. Η ελληνική κυβέρνηση αποδέχτηκε τους όρους της Ανακωχής των Μουδανιών δύο ημέρες μετά από τη σύναψή της. Ως αποτέλεσμα, μέσα στις επόμενες εβδομάδες, περισσότεροι από 250 χιλιάδες Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ανατολική Θράκη και να καταφύγουν πρόσφυγες στα εδάφη που θα παρέμεναν στην ελληνική κυριαρχία.
Τα τελευταία ελληνικά στρατιωτικά αποσπάσματα εγκαταλείπουν τη Μικρά Ασία, επιβιβαζόμενα σε πλοία στο λιμάνι του Τσεσμέ. Τρία χρόνια και τέσσερις μήνες μετά τη θριαμβευτική αποβίβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, η Μικρασιατική Εκστρατεία ολοκληρώνεται με τρόπο καταστροφικό για την ελληνική πλευρά.
Ξεσπά πυρκαγιά στη Σμύρνη. Αυτόπτες μάρτυρες (ανάμεσά τους πολλοί ουδέτεροι παρατηρητές) βεβαιώνουν ότι η πυρκαγιά μπήκε επίτηδες από τους Τούρκους προκειμένου να αφανιστεί η «γκιαούρ Ιζμίρ» (η «άπιστη Σμύρνη»). Η φωτιά μαινόταν για τέσσερις ημέρες και κατέστρεψε ολοσχερώς την ελληνική, την αρμενική και τις ευρωπαϊκές («φράγκικες») συνοικίες της πόλης. Η άλλοτε ακμαία μητρόπολη ήταν πλέον ένας σωρός ερειπίων.
Τα τουρκικά στρατεύματα εισέρχονται στη Σμύρνη και την καταλαμβάνουν. Στην πόλη έχουν ήδη συρρεύσει χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας, οι οποίοι, μαζί με τους Έλληνες Σμυρνιούς, αναζητούν εναγωνίως τρόπο διαφυγής διά θαλάσσης, με προορισμό την ελληνική επικράτεια. Πολύ γρήγορα, οι χειρότεροι φόβοι τους θα επιβεβαιωθούν, καθώς οι Τούρκοι θα επιδοθούν σε κάθε είδους βιαιοπραγίες (δολοφονίες, βασανιστήρια, βιασμούς κ.λπ.) εις βάρος του άμαχου ελληνικού και αρμενικού πληθυσμού. Την ίδια ημέρα, ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος θα βρει μαρτυρικό θάνατο στα χέρια του τουρκικού όχλου, στον οποίο τον παρέδωσε ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής Νουρεντίν πασάς.
Ξεκινά μεγάλης κλίμακας επιθετική ενέργεια των τουρκικών δυνάμεων εναντίον των ελληνικών θέσεων στη Μικρά Ασία. Πολύ γρήγορα, το ελληνικό μέτωπο θα διαρραγεί και τα ελληνικά στρατεύματα θα τραπούν σε υποχώρηση, η οποία σε πολλές περιπτώσεις ήταν άτακτη. Η τουρκική νίκη υπήρξε εν τέλει ολοκληρωτική. Μέσα σε τρεις εβδομάδες κάθε ίχνος ελληνικής στρατιωτικής παρουσίας είχε εξαλειφθεί από τη Μικρά Ασία.
Κατόπιν εντολών της ελληνικής κυβέρνησης, ο ύπατος αρμοστής της Ελλάδας στη Σμύρνη Αριστείδης Στεργιάδης ανακηρύσσει την αυτονομία της Ιωνίας. Επρόκειτο για απονενοημένο διάβημα της Αθήνας εν όψει του φόβου ότι η εκδήλωση μιας –από καιρό αναμενόμενης– τουρκικής αντεπίθεσης θα κατέληγε σε συντριβή των ελληνικών στρατευμάτων που βρίσκονταν στη Μικρά Ασία. Στην πράξη, η ανακήρυξη της αυτονομίας παρέμεινε γράμμα κενό περιεχομένου, καθώς η ανταπόκριση του μικρασιατικού πληθυσμού υπήρξε μηδαμινή.
Ξεκινά η προς ανατολάς προέλαση του ελληνικού στρατού από τη γραμμή Εσκί Σεχίρ-Κιουτάχεια-Αφιόν Καραχισάρ προς την Άγκυρα. Κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες, τα ελληνικά στρατεύματα θα διασχίσουν την Αλμυρά Έρημο και θα φτάσουν μέχρι τον Σαγγάριο ποταμό, μερικές δεκάδες χιλιόμετρα μακριά από την Άγκυρα, δίχως όμως να μπορέσουν να τον διαβούν. Περίπου έναν μήνα μετά την έναρξη της επιχείρησης, και αφού προηγουμένως είχαν καταβάλει βαρύτατο φόρο αίματος, τα ελληνικά τμήματα υποχώρησαν συντεταγμένα στη γραμμή Εσκί Σεχίρ-Κιουτάχεια-Αφιόν Καραχισάρ.
Ξεκινά μεγάλη κλίμακας επιθετική επιχείρηση του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, με σκοπό την κατάληψη του Εσκί Σεχίρ (το αρχαίο Δορύλαιο), της Κιουτάχειας (το αρχαίο Κοτύαιο) και του Αφιόν Καραχισάρ (το αρχαίο Ακροϊνόν). Μέσα σε λίγες ημέρες, ο στόχος επιτυγχάνεται πλήρως. Δεν καθίσταται, όμως, δυνατή η συντριβή των τουρκικών δυνάμεων, μεγάλος όγκος των οποίων γλίτωσε την τελευταία στιγμή την περικύκλωση στην Κιουτάχεια.
Διεξάγεται δημοψήφισμα στην Ελλάδα με θέμα την επιστροφή στον θρόνο του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄. Σύμφωνα με τα επίσημα αποτελέσματα που ανακοινώθηκαν, υπέρ της επανόδου του Κωνσταντίνου τάχθηκε το 98,98% όσων ψήφισαν. Το ποσοστό αυτό ήταν εξόφθαλμα διογκωμένο. Τόσο τις παραμονές όσο και την επαύριον του δημοψηφίσματος, οι κυβερνήσεις της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας προειδοποίησαν την ελληνική κυβέρνηση ότι επιστροφή του Κωνσταντίνου θα είχε ως αποτέλεσμα τη διακοπή κάθε οικονομικής βοήθειας προς την Ελλάδα. Οι συμμαχικές απειλές υλοποιήθηκαν όταν πια ο Κωνσταντίνος επανήλθε στον θρόνο.
Διεξάγονται βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα, στις οποίες ηττάται το βενιζελικό Κόμμα Φιλελευθερών και επικρατούν οι αντιβενιζελικοί. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν εκλέγεται καν βουλευτής. Απογοητευμένος, ανακοινώνει ότι αποσύρεται από την πολιτική και εγκαταλείπει την Ελλάδα.
Πεθαίνει σε ηλικία μόλις 27 ετών ο βασιλιάς των Ελλήνων Αλέξανδρος Α’. Το μοιραίο προήλθε από σηψαιμία, την οποία προκάλεσε δάγκωμα πιθήκου στο πόδι του νεαρού βασιλιά. Ο θάνατος του Αλέξανδρου είχε ως αποτέλεσμα την αναβολή κατά μία εβδομάδα των βουλευτικών εκλογών που είχαν προκηρυχθεί για τις 25 Οκτωβρίου 1920. Παράλληλα, έδωσε την ευκαιρία στους αντιβενιζελικούς να θέσουν ζήτημα επιστροφής στον θρόνο του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄.
Σε αντίποινα για την αποτυχημένη δολοφονική απόπειρα εναντίον του Ελευθέριου Βενιζέλου, η οποία είχε λάβει χώρα στο Παρίσι μία ημέρα νωρίτερα, βενιζελικοί δολοφονούν στην Αθήνα τον Ίωνα Δραγούμη, εξέχουσα προσωπικότητα του αντιβενιζελισμού. Η δολοφονία του Δραγούμη θα οξύνει ακόμα περισσότερο τα πάθη του Εθνικού Διχασμού.
Ενώ ετοιμάζεται να αναχωρήσει από το Παρίσι με τελικό προορισμό την Αθήνα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος δέχεται δολοφονική απόπειρα στον σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών από δύο απότακτους αντιβενιζελικούς αξιωματικούς. Ο Βενιζέλος διασώζεται, υφιστάμενος απλώς ελαφρά τραύματα από τις σφαίρες των επίδοξων δολοφόνων του.
Υπογράφεται η Συνθήκη Ειρήνης των Σεβρών ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στις νικήτριες δυνάμεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (ανάμεσά τους, και την Ελλάδα).
Βάσει της Συνθήκης, η Ελλάδα αποκτούσε τη Δυτική και την Ανατολική Θράκη έως τη γραμμή της Τσατάλτζας, λίγα χιλιόμετρα έξω από την Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα, αναγνωριζόταν η ελληνική κυριαρχία σε όλα τα νησιά του Βορείου Αιγαίου, συμπεριλαμβανομένων της Ίμβρου και της Τενέδου. Η περιοχή της Σμύρνης παρέμενε υπό την ονομαστική κυριαρχία του σουλτάνου, αλλά ετίθετο υπό ελληνική διοίκηση για περίοδο πέντε ετών, μετά την παρέλευση των οποίων προβλεπόταν η διεξαγωγή δημοψηφίσματος υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών ώστε οι κάτοικοι να αποφάσιζαν για το κατά πόσο η εν λόγω περιοχή θα παρέμενε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ή θα ενσωματωνόταν στην Ελλάδα.
Τέλος, με χωριστή ελληνοϊταλική Συνθήκη που υπογράφηκε στις Σέβρες την ίδια ημέρα με τη Συνθήκη Ειρήνης και προσαρτήθηκε σε αυτή, η Ιταλία υποσχόταν να παραχωρήσει τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα, με εξαίρεση τη Ρόδο (όπου, όμως, μετά από δεκαπέντε χρόνια θα μπορούσε να διεξαχθεί δημοψήφισμα με ερώτημα την ένωση με την Ελλάδα) και το Καστελλόριζο.
Ο αξιωματικός του οθωμανικού στρατού Μουσταφά Κεμάλ (μετέπειτα ονομάστηκε Ατατούρκ) αποβιβάζεται στη Σαμψούντα του Πόντου ως εντεταλμένος της σουλτανικής κυβέρνησης, με σκοπό τη διάλυση των άτακτων τουρκικών ομάδων που δρούσαν στις ανατολικές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, αμέσως ο Κεμάλ εγκατέλειψε την αποστολή που του είχε ανατεθεί και ξεκίνησε την οργάνωση ενός τουρκικού εθνικιστικού κινήματος.
Κατόπιν εντολής του Συμβουλίου της Συνδιάσκεψης Ειρήνης των Παρισίων, ελληνικά στρατεύματα αποβιβάζονται στη Σμύρνη και τη θέτουν υπό τον έλεγχό τους. Επικρατεί φρενίτιδα ενθουσιασμού στους Έλληνες κατοίκους της πόλης, οι οποίοι θεωρούν το γεγονός ως προάγγελο της παραχώρησης της Σμύρνης στην Ελλάδα.
