Με τις μάχες στο Χάνι της Γραβιάς και τα Βρυσάκια της Ευβοίας αλλά και τον κλεφτοπόλεμο που αντιμετώπιζαν γενικότερα, τα οθωμανικά στρατεύματα του Κιοσέ Μεχμέτ και του Ομέρ Βρυώνη καθηλώθηκαν στην Ανατολική Στερεά, περιμένοντας ενισχύσεις.
Τον Αύγουστο του 1821, η Πύλη στέλνει τον Μπεϊράν πασά με 8.000 στρατό, πλήθος βοϊδάμαξες, καμήλες και άλλα φορτηγά ζώα με πολεμοφόδια και τροφές, ο οποίος στρατοπεδεύει στο Ζητούνι (Λαμία), καθώς επίσης και τον Μαχμούτ πασά Δράμαλη με 4.000 άνδρες που στρατοπεδεύει στον Δομοκό.
Ο Γιάννης Ξύκης ή Δυοβουνιώτης, εμπειροπόλεμος αρματολός της Ρούμελης, συγκεντρώνει τους οπλαρχηγούς της περιοχής και καταστρώνει σχέδιο για την αντιμετώπιση των Τούρκων στον δρόμο των Βασιλικών, από όπου εκτιμούσε ότι θα περνούσαν.
Όντως, στις 26 Αυγούστου το πρωί, ο Μπεϊράν πασάς ξεκινά με 4.000-5.000 άνδρες, ιππείς, πεζούς και πυροβολικό, αφήνει άμαξες και ζώα στον Πλατανιά, και ακολουθεί τον αμαξιτό δημόσιο δρόμο, ο οποίος διέσχιζε δασώδη κοιλάδα που στένευε στα Βασιλικά και οδηγούσε στην Ελάτεια.
Οι Έλληνες, οι οποίοι δεν αριθμούσαν ούτε 2.000, περίμεναν κρυμμένοι μέσα στο δάσος: ένα τμήμα στην είσοδο των στενών, άλλα τμήματα στις ράχες εκατέρωθεν της στενωπού και το ισχυρότερο τμήμα στην έξοδο του στενού.
Όταν οι Τούρκοι προχώρησαν αρκετά μέσα στο δάσος, η μάχη ξεκίνησε σφοδρή. Η τοποθεσία δεν επέτρεπε να αναπτυχθεί το πολυπληθές τουρκικό πεζικό, αλλά ούτε και να δράσει το ιππικό.
Οι επαναστάτες, με κατάλληλους ελιγμούς και αξιοσημείωτα αποτελεσματική συνεργασία (για επαναστατικά άτακτα τμήματα), έφεραν τους Οθωμανούς να βάλλονται από όλες τις πλευρές.
Σύντομα, οι Τούρκοι έχασαν την συνοχή τους και κλονίστηκαν.
Ο Μπεϊράν διέταξε γενική υποχώρηση. Ήταν, όμως, πολύ αργά. Οι άνδρες του πανικόβλητοι είχαν τραπεί σε φυγή και οι Έλληνες τους καταδίωκαν, αποδεκατίζοντάς τους.
Οι απώλειες των Τούρκων στα Βασιλικά ήταν πολύ μεγάλες. Σκοτώθηκαν περισσότεροι από 700 άνδρες, 1.500 τραυματίστηκαν και 220 πιάστηκαν αιχμάλωτοι.
Μεταξύ των φονευθέντων ήταν ο γιος του Μπεϊράν πασά, ο στρατηγός Μεμίς πασάς και πολλοί μπέηδες.
Πολλά δε λάφυρα, κανόνια, σημαίες, άμαξες, σκηνές, πολεμοφόδια και άλογα πέρασαν στα χέρια των Ελλήνων.
Από την ελληνική πλευρά ήταν περίπου 50 οι νεκροί και τραυματίες.
Στα Βασιλικά, σημειώθηκε τεράστια ελληνική επιτυχία, καθώς οι επαναστάτες συνέτριψαν επίλεκτη τουρκική δύναμη μικρασιατικής προέλευσης, αναχαίτισαν την εκστρατεία των Οθωμανών και απέτρεψαν την προέλασή τους προς την Πελοπόννησο.
